Hiziv vo kontet eus ul loen a oa e Brest betek miz Here 2023. Ral eo gwelet loened eus ar spesad-mañ, rak en arvar da vervel emaint. N'eus ket muioc'h 'vit pevar loen e akwariomoù Europa a-bezh. Lakaet vo ar gaoz war ar begoù-heskenn, pe ar pesked-heskenn : les poissons-scies. 🐟
Er gronikenn Brav ha Bev hon eus lakaet ar gaoz meur a wech war an ADN. Hiziv e vo safaret eus ul lodenn eus an ADN : ar c'hromozom Y, a zo bet sekañset penn-da-benn n'eus ket pell zo.
Hiziv vo kontet eus plant. Eus ar plant vez kavet war an douar, ha eus ar re vez kavet er mor ivez, ar bezhin. Ha graet e vo un tamm beaj en amzer dremenet ivez, pell pell zo, evit klask orin ar pellenañ. Prest oc'h ? Deomp dezhi !
Hiziv 'vo kontet eus an teureuged, les tiques. 'Blam ma c'hellont bezañ un tamm dañjerus, n'eo ket falloc'h goût un nebeud traoù diwar o fenn. Ha traoù nevez zo bet lakaet war wel n'eus ket pell zo !
Deus ar gerioù 'vo kontet deoc'h hiziv. Ganto e c'hellomp sevel frazennoù ha lâret ar pezh a fell deomp lâret.
Bamus eo : gall' reomp komz deus an amzer, deus traoù ha n'eus ket deuzouto memes, ha me oar me. Ha padal n'eus ket miliardoù anezho. Ar gerioù a c'hell kaout meur a ster. Hervez ar gerioù all er frazenn vez komprenet pe choazet ster ur ger.
Eus an dra-se vez graet "ereadurezh" pe "sintaks". Met eus pelec'h 'teu an ereadurezh ?
N'eus ket bet kavet skouarn gant ar plant, ha padal e c'hellont klevet traoù. Ur studiadenn nevez embannet he deus diskouezet e c'hellont ober trouz memes. Deuit da glevet bed trouzus ar plant !
Kontet 'vo eus loened a zo mil anavezet hiziv. N'int ket bihan-bihan, n'int ket dreistloened kennebeut. Ha padal o deus "kolonizet" ar bed a-bezh, gant hor sikour deomp-ni a-hed ar c'hantvedoù.
Safaret 'vo eus an ezen !
Gant an div gronikenn ziwezhañ 'oamp komañset da gontañ eus ar virusoù. Gwelet hon eus petra int ha goude-se zo bet kontet istorioù diwar o fenn : ar virusoù ramzel, ar virusoù eñfektet gant virusoù all ha kement zo. Tamm-ha-tamm hon eus komprenet zo liammoù a bep seurt etre ar virusoù hag an organismoù all.
Hiziv 'vo safaret eus an dra-se just a-walc'h : safaret 'vo eus plas ar virusoù en ekosistemoù.
Goude bezañ komzet eus ar virusoù dre vras er rann ziwezhañ, vo kontet deoc'h 2 istor diwar o fenn hiziv. Safaret 'vo eus ar virusoù ramzel da gentañ, ha goude-se vo graet anaoudegezh gant an debrerien virusoù.
Hiziv 'vo kontet eus traoù ha n'int ket toutafed bev, met n'int ket toutafed marv kennebeut. Bihan int, met a-wechoù vez kavet lod hag a zo brasoc'h, ramzel memes ! Reuz zo ganto abaoe tri bloaz 'so. Kavet ho peus ? Safaret 'vo eus ar viruzoù ! 🦠
Er gronikenn ziwezhañ hor boa lakaet ar gaoz war an antibiotikoù. Penaos eo bet lakaet war wel an hini kentañ, ha penaos vezont implijet hiziv-an-deiz. Hiziv e kinnigan deoc'h kenderc'hel gant ar sujed-mañ ha komz deus an antibioresistañs. Bec'h dezhi !
Hiziv e kinnigan deoc'h kontañ deus traoù munut ha deus traoù bras-bras, deus traoù kozh ha deus traoù a-vremañ. Safaret 'vo eus baktiri ha deus ar bed a-bezh ivez. Al liamm zo etre an 2 eo an antibioresistañs, un doare redadeg zo gant ar baktiri hag al louzoù a c'hellomp produiñ, an antibiotikoù. Div gronikenn 'vo war ar sujed-mañ, ha ni zo o vont da gregiñ e-barzh gant un istor, un istor zo c'hoarvezet tost 100 vloaz zo, e 1928…
Hiziv e kinnigan deoc'h beajiñ en amzer dremenet. Ha pell zo memes. Mont a raimp da veajiñ betek orin an denelezh !
Emaomp o vont da safaret deus priz Nobel ar medisinerezh 2022 a zo bet roet da Svante Pääbo.
Pell zo n'em eus ket fardet deoc'h ur gronikenn "deorikel'. Graet hon eus anaoudegezh gant kalz boudoù bev met abaoe pell zo n'em eus ket safaret eus teoriennoù pe eus traoù difetis.
Hiziv 'vo klasket kempouez an traoù. Kontet 'vo eus ur vartezeadenn. Er gronikenn-mañ 'vo kontet eus ur rouanez hag eus Lewis Caroll (skrivagner al levr mil anavezet "Troioù-kaer Alis e bro ar marzhoù) hag eus ur redadeg. Kement tra a zo liammet ouzh ur vartezeadenn neuze : martezeadenn ar Rouanez ruz.
Setu rann 20 Brav ha bev dija 🎉
Hiziv 'vo safaret eus preñved a vez kavet un tamm pep-lec'h. Met studiet int bet e Rosko, peadra da gomz diwar o fenn !
An distro eo ! Evit adkregiñ ganti e vo graet anaoudegezh gant akarianed ispisial, anvet demodeksed, pe e latin *Demodex folliculorum*.
Evit ar c'houlzad-mañ, eil koulzad Brav a bev, 'vo klasket liammañ ar gronikenn gant studiadennoù nevez embannet. Hiziv vo kaoz eus *Human Follicular Mites: Ectoparasites Becoming Symbionts*, gant Smith et al (2022).
Hiziv vo splujet e-barzh ar mor evit ober anaoudegez gant loened a vez kavet en holl vorioù. Stumm ur voulenn o deus, gant kalz a zrein pe bikoù. Kavet ho peus petra eo?
Cheñch a ra o anv deus un eil bro d'eben e gwirionez: heureuchined-mor, pe teureuged-mor, pe uioù-keureug, pe c'hoazh kistin-mor.
Hiziv ‘vo kendalc’het gant sujed ar rann ziwezhañ: ar go. Lakaet e vo ar gomz war talvoudegezh ar go, ha renablet ‘vo un nebeud skouerioù eus boued lakaet e go, dre ar bed.
Un abadenn hiziv gouestlet da beaj ar Beagle, ur vag hag he deus cheñchet hor mod deomp da sellet ouzh an natur. War he bourzh e oa ur skiantour mil vrudet: Charles Darwin. Prest oc’h da lestriñ?
Kendalc'het 'vo hiziv gant hon heuliad diwar-benn an ADN. Gant ar gronikenn ziwezhañ hor boa graet un tamm tro en amzer dremenet evit gouzout penaos eo bet lakaet war-wel gant ar skiantourien ha skiantourezed.
Ha hiziv neuze e vo komzet eus talvoudegezh an ADN. Da betra 'servij an ADN?
Hiziv e vo lakaet ar gaoz war ar boued lakaet e go. Bara, bier, laezh ribod… Kalz boued ‘vez fardet gras d’ar go. Met penaos ez a en-dro? Desket e vo an dra-se er gronikenn-mañ ha kendalc’het e vo er rann a zeu!
Hiziv e kinnigan deoc'h ober ur splujadenn e-barzh ar mor, ur wech ouzhpenn. Ret e vo splujañ betek strad ar mor, ha sellet pizh, rak al loened a vo safaret deuzouto zo diaes da welet. Hiziv vo klasket gwelet morgizhier, hag a zo anvet ivez poched-an-toer pe souaeed, diouzh al lec'h.
Gwiskit ho maskl splujañ, ha lunedoù ouzhpenn marteze, ha bec'h dezhi! 🐙
Gant ar gronikenn "Brav ha bev" eo bet lakaet ar gaoz war ar boudoù bev. Komzet em eus un tammig diwar-benn an istor ivez, istor ar vevoniezh gant Darwin hag e veaj war bourz ar Beagle.
Hiziv e vo komzet eus ur vrikenn a vez kavet gant an holl voudoù bev: an ADN. Kalz traoù zo da lâret diwar-benn ar volekulenn-mañ, hag an dra-se zo kaoz e vo graet un heuliad kronikennoù. Hiziv vo komañset gant an diazez: ar gimiezh ha penaos eo bet lakaet war wel an ADN.
Kendalc'het 'vo hiziv gant an heureuchined-mor.
Er rann ziwezhañ hor boa safaret eus o neuz hag eus o flas e kempouezioù ekologel.
Ha bremañ neuze vo komzet eus ar pezh a zegasont d'ar bed skiantel. Hag eus o seksualegezh ivez. 👀
Hiziv ‘vo graet anaoudegezh gant ul loen droch: ar razh-goz noazh. Ur c’hrigner hag a vev pell e-keñver ar c’hrignerien all. Met iskis eo evit abegoù all c’hoazh.
Er gronikenn Brav ha Bev hon eus graet anaoudegezh gant 2 loen a zo un tamm dibar. An tardigraded, bihan tout met kreñv-bominabl. Hag ar razhed-goz noazh, un doare logod hag a vev e koloniennoù hag e-pad pell.
Hiziv vo komzet eus unan eus loened drolañ, iskisañ zo er bed: an ornitorinked!
Rann gentañ ar gronikenn Brav ha bev! Skignet eo bet dija war gwagennoù Radio Kerne met adskignet e vo a-benn nebeut, evit kregiñ da vat ar gronikenn ar bloaz-mañ :)
