Hiziv e vo splujet 'barzh ar mor ha klask a rimp gouzout petra eo ar plankton.
�Download transcript (.srt)
0:11
0:23
0:27
0:35
0:40
0:47
0:52
0:59
1:18
1:22
1:28
1:32
1:34
1:39
1:42
1:45
1:51
1:56
1:59
2:03
2:07
2:10
2:14
2:21
2:24
2:36
2:38
2:40
2:43
2:47
2:49
2:54
2:57
2:59
3:02
3:04
3:07
3:15
3:19
3:22
3:29
3:32
3:38
3:42
3:45
4:00
4:03
4:07
4:11
4:17
4:20
4:23
4:32
4:35
4:39
4:43
4:48
4:58
5:02
5:09
5:09
Petra eo ar plankton ? Marteze ho peus klevet an dra-se dija.
An dra-se sinifi kantreer, distabil. Evit gwir e vez renket e-barzh ar plankton an holl voudoù-bev, an holl draoù bev,
ha na c'hellont ket neuial a-enep kasenn ar mor pe an tizh-vor.
Peogwir int re vihan evel ar viruzoù hag ar bakteri, pe c'hoazh int re vlot evel ar morgaoul, ar méduses ma karit.
Ya, gwir eo, ar morgaoul a vez renket e-touez ar plankton.
Alies e vezont ankouaet peogwir peurvuiañ vez ket sellet ouzh ar plankton nemet evel traoù bihan tout.
Brav hag interesant eo ar morgaoul, met bravoc'h c'hoazh eo ar re vihan !
Setu, penaos c'hellfemp deskrivañ bed ar plankton ?
Da gentañ eo dav gouzout ez eus organegoù a-bep seurt men, bras ha bihan.
Spontus eo an diforc'h a zo etre ar viruzoù hag ar bakteri.
Spontus eo ivez an diforc'h etre ar bakteri
e-kichenn an organegoù all a zo lieskelligek, pe multicellulaire.
Evit kompren un tammig gwelloc'h an diforc'h-mañ…
c'hwi zo ken bihan evel ur vakterienn, lakaomp.
E-barzh ar plankton e vez kavet organegoù hag a zo anvet "dinoflagellés" e galleg.
Ha neuze e-kichenn ar re-se e vefe an dinoflagellé-mañ ken bras hag ur savadur,
un ti 25 estaj dezhañ.
Kemeromp bremañ un organeg all, lieskelligek ar wech-mañ,
ar c'hrill da skouer, al loened a vez debret gant ar balumed.
Al loen-mañ a vefe kalz brasoc'h c'hoazh.
En ho kichenn e vefe ken uhel e-giz Menez Everest.
Da lavaret eo, ar c'hrill zo 10000 gwech brasoc'h eget ur vakterienn.
Setu traoù a-bep seurt a gaver e bed ar plankton,
evit pezh a sell ouzh ment al loened-se.
Un dra all c'hoazh a zo sebezus gant ar plankton :
e liesseurted arc'hwelel, pe "diversité fonctionnelle"
'giz vez lavaret gant an ekologourien.
Da lavaret eo, kavet 'vez organegoù a zo gouest d'ober kalzig a draoù.
Kemeromp ar sianobacteri.
Bakteri int, hag int a zo gouest d'ober ar fotosintezenn, pe ar photosynthèse e galleg.
Ha setu neuze e c'hellont implijout ar goulou hag ar CO2
(aezhenn-c'hlaou, pe gaz karbonek m'ho peus c'hoant)
evit produiñ dañvez organik (hag a zo sukr mui pe vui)
asambles gant oksigen.
Ha c'hwi oar mat pegen pouezus eo an oksigen evidomp evel just.
An hanter eus an oksigen a vez analet ganeoc'h a vez produet 'barzh ar mor gant ar plankton.
Ur galloud all hag a zo un tammig hud, un tammig majik evidon
eo ar violuc'hañs, ar bioluminescence ma karit.
Meur a organeg a c'hell produiñ goulou, evel un dinoflagellé all anvet Noctiluca scintillans.
Hemañ zo bihan a-walc'h : neubeutoc'h evit ur milimetr eo.
Met a-benn vez mat ar jeu evito e teu al loenigoù-se da vezañ stankoc'h stankañ.
Ha gallout a reont bezañ gwelet neuze dre ar gwagennoù war an draezhenn da skouer,
o lugerniñ gant luskad ar mor.
Pegen brav eo an dra-se !
Gouest eo ar plankton d'ober kalz a draoù.
Lavaret em eus ez eus ul lodenn anezhañ hag a brodu oksijen
ha vez analet ganeomp ha gant an holl organegoù o deus ezhomm analañ.
Gant organegoù all e vez pompet, pe bac'het, ar gaz karbonek, ar CO2.
Ezhomm o deus deus ar CO2 evit sevel o c'hrogenn da skouer.
Ha pa varvint e kouezhint war-c'horre strad ar mor
leun o c'hrogenn gant karbon. Pegen jentil !
Koulskoude eo youst ar bed-se.
Youst eo an organegoù, ha youst eo ar c'hempouez ekologel.
Ar plankton a zo kizidik ouzh ar cheñchamantoù degaset gant mab-den.
Cheñch a ra temperadur ar mor, hag ivez an drenkegezh pe an acidité.
Saotret e vez ar mor bras gant tammoù plastik ha gant bep seurt traoù.
Setu ar bed a bezh a gemm. Ret eo d'ar boudoù bev en em brebariñ.
Met a benn-ar-fin, se zo ar pezh a zo bet graet ganto abaoe eo ar vuhez war-wel.